Streszcenie 2022 - Berliński monitoring przemocy transfobicznej i homofobicznej

Celem Berlińskiego monitoringu przemocy transfobicznej i homofobicznej jest poprawa ewidencji i dokumentacji aktów przemocy motywowanych nienawiścią wobec osób LGBTIQ*, uwrażliwienie mieszkanek i mieszkańców Berlina na ten problem oraz wsparcie dla osób, które doświadczyły transfobicznej i homofobicznej przemocy. Drugie wydanie monitoringu z jednej strony zapewnia aktualizację i kontynuację raportu na podstawie oficjalnych danych, zwłaszcza policyjnych. Z drugiej strony poszerza dotychczasowy zakres tematyczny o przemoc transfobiczną i uwzględnia perspektywę berlińskich organizacji zajmujących się przeciwdziałaniem przemocy i wspieraniem ofiar.

W niniejszym wydaniu zaktualizowano bieżącą analizę statystyk policyjnych dotyczących przestępstw motywowanych politycznie oraz przemocy na tle orientacji seksualnej i/lub tożsamości płciowej, uzupełniając ją do roku 2021.
Sześć instytucji o indywidualnych profilach przedstawia perspektywy uznanych specjalistycznych poradni i ośrodków dokumentacji odnośnie przemocy transfobicznej i homofobicznej w Berlinie – do dokumentacji weszły również informacje statystyczne z tych placówek.
Temat priorytetowy przemocy transfobicznej opiera się na standaryzowanej ankiecie internetowej przeprowadzonej wśród osób pokrzywdzonych i zagrożonych przemocą transfobiczną oraz na licznych wywiadach indywidualnych. Oprócz osób zaangażowanych w samoorganizacje i instytucje społeczności LGBTIQ*, w ramach wywiadów biograficznych zapytano liczne osoby trans* o ich postrzeganie bezpieczeństwa w mieście, doświadczenia z przemocą transfobiczną oraz o to, jak radzą sobie z przemocą.

Temat priorytetowy transfobii uzupełniono o szereg analiz gościnnych dotyczących kwestii odpowiedniego pojęcia przemocy, sytuacji prawnej osób trans, wymogów wobec sojuszników osób trans, jak również ewaluacji istniejących instytucji wsparcia dla osób trans* dotkniętych przemocą. Ponadto temat priorytetowy po raz pierwszy obejmuje specjalną analizę danych pochodzących z bieżącego badania UE na temat osób LGBT, przeprowadzanego przez Agencję Praw Podstawowych Unii Europejskiej, a dotyczącą w szczególności dyskryminacji i przemocy na tle transfobicznym. W załączniku monitoringu jako dodatkową usługę oferujemy przegląd berlińskich instytucji angażujących się przeciwko przemocy transfobicznej i homofobicznej.

Przemoc transfobiczna i homofobiczna w zwierciadle oficjalnych statystyk
Przemoc transfobiczna i homofobiczna w opinii organizacji społeczeństwa obywatelskiego zajmujących się doradztwem i wsparciem dla ofiar

TEMAT PRIORYTETOWY PRZEMOC NA TLE TRANSFOBICZNYM

Doświadczenie biograficzne i radzenie sobie z przemocą transfobiczną
Rozpowszechnienie oraz niezbadany obszar przemocy transfobicznej w Berlinie: wyniki standaryzowanego badania osób dotkniętych przemocą
Transfobia w Niemczech: specjalna analiza badania dot. osób LGBTI Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej

Przemoc transfobiczna i homofobiczna w zwierciadle oficjalnych statystyk

W Berlinie nadal rośnie liczba odnotowywanych przez policję przestępstw skierowanych przeciwko osobom LGBTIQ*. Sposoby ich rejestrowania w ostatnich latach stały się zarówno bardziej precyzyjne, jak i bardziej zróżnicowane.

Od 2014 roku policja w Berlinie odnotowuje ciągły wzrost przestępstw skierowanych przeciwko osobom LGBTIQ*. W 2020 roku odnotowano 377, a w 2021 roku nawet 456 takich przestępstw.
Nadal najczęściej zgłaszanym przestępstwem są zniewagi, przy czym ich udział wzrósł w ostatnich latach.
Klasyfikacja czynów wrogich wobec osób LGBTIQ* jako przestępczości ekstremistycznej, którą odnotowuje się od 2019 roku i która dotyczy większości spraw zgłaszanych w 2021 roku, wskazuje na zmianę paradygmatu w policyjnej ocenie tego zjawiska.

Przestępstwa skierowane przeciwko osobom-LGBTIQ* zgłaszane są szczególnie w rejonach, gdzie życie osób queer jest widoczne i otwarte.

Zgłaszane w Berlinie przestępstwa na tle transfobicznym i homofobicznym nadal koncentrują się geograficznie w dzielnicach, w których bawią się i mieszkają osoby LGBTIQ*.
Zauważyć można, że dzielnica Tempelhof-Schöneberg w latach 2019, 2020 i 2021 straciła na znaczeniu jako miejsce popełniania przestępstw, wzrosło natomiast znaczenie dzielnicy Neukölln.
Jeśli chodzi o poszczególne części dzielnic, to pokrywają się one z dzielnicami szczególnie obciążonymi, przy czym w latach 2020 i 2021 najwięcej wykroczeń zarejestrowano w dzielnicach Kreuzberg i Mitte.
Szczególnie Neukölln, ale także Friedrichshain i Kreuzberg wyróżniają się największą ilością zajść z uszkodzeniem ciała lub niebezpiecznym uszkodzeniem ciała.
Równolegle z ograniczeniami kontaktów związanymi z pandemią, od 2020 r. zidentyfikować można poważnie zwiększający się udział przestępstw bez bezpośredniego kontaktu fizycznego (online, telefon, poczta). Można przyjąć, że w tym okresie po raz kolejny znacznie wzrosło znaczenie przestrzeni cyfrowej.

Czas popełniania przestępstw motywowanych wrogością wobec osób LGBTIQ* pokrywa się z życiem rozrywkowym w przestrzeni publicznej – wiosną i latem, w weekendy i w godzinach wieczornych.

Przestępstwa dotyczące orientacji seksualnej i na tle płci/tożsamości płciowej zgłaszane są w większości wiosną i latem, w miesiącach maj – sierpień (46 % zajść).
Nadal odnotowuje się przestępstwa transfobiczne i homofobiczne szczególnie w weekendy, przy czym w latach 2020 i 2021 zaobserwować można było znaczny spadek zajść w niedziele.
Ponad połowa wszystkich incydentów (51,4 %) ma miejsce wieczorami i w godzinach nocnych (od godz. 18.00 do 6.00), przy czym w 2020 i 2021 r. nastąpiło związane z pandemią przesunięcie w kierunku godzin południowych i wczesnowieczornych (od godz. 12.00 do 18.00).

Zidentyfikowani sprawcy/sprawczynie podejrzani o popełnienie przestępstw motywowanych wrogością wobec osób LGBTIQ* to niemal bez wyjątku mężczyźni, często młodzi i wyjątkowo często znani już uprzednio policji – działający zarówno w pojedynkę, jak i w grupach.

Zidentyfikowanie podejrzanych sprawców/sprawczyń udało się w łącznym okresie od 2010 do 2021 roku w nieco mniej niż połowie przypadków (44,3 %). Większość z nich to mężczyźni. W latach 2010-2021 odsetek podejrzanych mężczyzn wynosił średnio 90 %.
Incydenty o charakterze transfobicznym i homofobicznym popełniane są przez podejrzanych sprawców/sprawczynie ze wszystkich grup wiekowych, ale większość z nich to osoby młode. W ostatnich latach wzrósł odsetek podejrzanych poniżej 20 roku życia, a dla lat 2019-2021 jest on znacznie wyższy niż średnia dla całego badanego okresu.
Trzy czwarte zidentyfikowanych podejrzanych było już wcześniej znanych policji (75,9 proc.).
Większość przestępstw trans- i homofobicznych (56 %) popełniana jest przez pojedynczych sprawców/sprawczynie. Przestępstwa z użyciem przemocy popełniane są w większym stopniu przez grupy – odsetek spraw z udziałem kilku podejrzanych jest tu znacznie wyższy.
Większość zidentyfikowanych podejrzanych mieszka w śródmiejskich dzielnicach Mitte, Friedrichshain-Kreuzberg, Neukölln i Tempelhof-Schöneberg, tam też szczególnie często dochodzi do popełniania przestępstw.

Większość wrogich napaści na osoby LGBTIQ* dotyczy osób poruszających się w pojedynkę. Odsetek pokrzywdzonych lesbijek, kobiet biseksualnych i queer rośnie i staje się w ostatnim czasie coraz bardziej widoczny, pokrzywdzeni mężczyźni* są w większym stopniu ofiarami przestępstw z użyciem przemocy.

W porównaniu z latami poprzednimi w roku 2019 znacząco wzrósł odsetek kobiet będących ofiarami przemocy skierowanej przeciwko osobom LGBTIQ*. Przypuszczalnie znajduje tu również odzwierciedlenie działalność projektów antyprzemocowych na rzecz lesbijek, kobiet biseksualnych i queer oraz wysiłki na rzecz zwiększenia widoczności lesbijek – w postaci większej gotowości do zgłaszania incydentów.
Od 2019 r. w policyjnym systemie KPMD-PMK (Służba Policji Kryminalnej do zgłaszania przestępczości umotywowanej politycznie) istnieje możliwość zapisu płci „zróżnicowanej”. Jednak dane statystyczne dotyczące tych przypadków nie są wiarygodne ze względu na ich obecnie wciąż jeszcze niską liczbę.
Większość ofiar transfobicznych i homofobicznych przestępstw z nienawiści została wybrana przypadkowo, a więc np. bez wcześniejszej znajomości.
Prawie trzy czwarte napaści skierowanych było przeciwko pojedynczej osobie (najniższa wartość w 2019 r. to 64,5 %, a najwyższa w 2017 r. 76,2 %). • Udział przestępstw z użyciem przemocy jest we wskaźnikach przestępczości przeciwko osobom LGBTIQ* wyraźnie wyższy wśród pokrzywdzonych mężczyzn* (37,7 %) w porównaniu z pokrzywdzonymi kobietami* (29,8 %).
Średnia wieku pokrzywdzonych wynosi 36 lat i jest wyższa niż podejrzanych. Najczęściej występującą wśród nich grupą wiekową w ujęciu procentowym są osoby w wieku od 20 do 30 lat.
Od 2020 r. w policyjnej klasyfikacji spraw wprowadzono rozróżnienie między połączonymi wcześniej podtematami „orientacja seksualna/ płeć” i „tożsamość seksualna/ płeć”. Umożliwia to porównanie przestępstw transfobicznych i przestępstw przeciwko orientacji seksualnej dla lat 2020 i 2021, przynajmniej pokazując aktualną tendencję,.
Przypadki odnotowane przez policję potwierdzają wyniki wcześniejszych badań, że czyny transfobiczne bywają często szczególnie brutalne. Udział przestępstw z użyciem przemocy w sprawach przypisanych do podtematu „płeć/tożsamość seksualna” wynosi 31,6 % i jest o dziesięć punktów procentowych wyższy niż udział w sprawach przypisanych tylko do podtematu „orientacja seksualna”. Uszkodzenia ciała, a zwłaszcza ciężkie uszkodzenia ciała stanowią w tym porównaniu znacznie wyższy odsetek.

Od lipca 2018 r. również prokuratura w Berlinie regularnie rejestruje postępowania w sprawie przestępstw popełnianych wobec osób LGBTIQ*. Liczba takich postępowań nieprzerwanie rośnie, a sposób ich rozstrzygania wygląda bardzo różnie. W postępowaniach ze sprawcami/sprawczyniami, którzy byli już uprzednio znani, w 15% przypadków wniokowano o nakaz karny, a w 13% wniesiono oskarżenie.

Od lipca 2018 r. prokuratura w swej statystyce regularnie rejestruje postępowania dotyczące przestępstw popełnianych wobec osób LGBTIQ* w „podkategorii SSH – przestępstwo na tle wrogości wobec orientacji seksualnej” w ramach ogólnokrajowego systemu MESTA.
Liczba postępowań rejestrowanych rocznie wzrasta nieprzerwanie od 2018 r. Do roku 2021 włącznie odnotowano w sumie 1.883 przypadki, z czego 646 w roku 2021.
Duża część postępowań dotyczy zniewag, ale w znacznym stopniu reprezentowane są również uszkodzenie ciała, ciężkie uszkodzenie ciała i groźby.
Zarówno wśród podejrzanych (82 %), jak i pokrzywdzonych (74 %) w zarejestrowanych postępowaniach bardzo wyraźnie przeważają mężczyźni.
Postępowania, w których nie udało się ustalić podejrzanych, w przeważającej mierze umarzano. Postępowania, w których podejrzani byli znani, umorzono w 40 %, a w 17 % przekazywano je w obrębie prokuratury lub innym organom. W 15% tych spraw wystąpiono o wydanie nakazu karnego, 13 % połączono z innymi postępowaniami, a w 13 % zarzuty postawiła prokuratura.

Przemoc transfobiczna i homofobiczna w opinii organizacji społeczeństwa obywatelskiego zajmujących się doradztwem i wsparciem dla ofiar

Ośrodki doradztwa i dokumentacji stosują w swej pracy szerokie pojęcie przemocy i monitorują nie tylko napaści fizyczne, ale także całe spektrum innych przejawów przemocy. Na ich ogląd tematu składają się również wrażenia wyniesione z poszczególnych przypadków: każdy incydent związany z wrogością wobec osób LGBTIQ* jest przypadkiem osobnym, wydarza się w kontekstach subiektywnych. Uważa się, że ilość niezgłaszanych przestępstw jest w dalszym ciągu duża, a w kontekście pandemii pojawiają się także zmiany jakościowe i pewne przesunięcia w występowaniu przemocy.

Rozumienie przemocy przez organizacje i projekty różni się nie tylko od kategorii prowadzonych przez policję, istnieją w tym względzie również różnice między poszczególnymi organizacjami.
Wszystkie projekty używają w swej pracy szerszego pojęcia przemocy, obejmującego zarówno interpersonalną przemoc fizyczną, jak i inne zjawiska, w tym formy przemocy werbalnej, psychicznej, symbolicznej i strukturalnej, z którymi konfrontowane są osoby LGBTIQ*.
Wszystkie instytucje są bardzo zgodne co do tego, że mimo ich działalności wciąż istnieje sporo niezgłaszanych przestępstw przemocy wobec osób LGBTIQ*.
Projekty świadomie obserwują bieżący rozwój wydarzeń, często związany z pandemią.
Liczba czynów popełnianych w publicznej przestrzeni miejskiej – na przykład w kontekstach życia rozrywkowego lub w związku z wydarzeniami z odniesieniem do osób LGBTIQ* – ostatnio częściowo spadała. Napaści coraz częściej dokonywane są w przestrzeni wirtualnej, a zwiększoną presję odnotowuje się również w kontekście rodzinnym i domowym.
W kilku projektach odnotowano zwiększoną liczbę czynów transfobicznych, co przypisuje się również transfobicznym wzorcom argumentacji w debacie społecznej na temat zniesienia ustawy o transseksualistach.

Wszystkie podmioty społeczeństwa obywatelskiego opracowały własne procedury dokumentowania napaści na osoby LGBTIQ* – wychodząc tym samym poza swoje podstawowe zadanie, jakim jest doradztwo i wsparcie. Obecnie procedury te znacznie się różnią, dlatego też istnieje potrzeba dokonania ustaleń w celu połączenia ich ze sobą.

Organizacje pracują w oparciu o różne procedury rejestrowania, dokumentowania i oceny danych dotyczących incydentów przemocy wobec osób LGBTIQ*.
Placówki, które koncentrują się na doradztwie i wspieraniu ofiar w ramach projektów przeciwdziałania przemocy, rejestrują i dokumentują incydenty w ramach swojej pracy doradczej. Dodatkowo oferują też dalsze sposoby rejestrowania i dokumentowania, np. w ramach pracy poza placówką, na miejscu, poprzez formularze ewidencyjne dostępne w punktach spotkań, infolinie telefoniczne lub kwestionariusze internetowe.
Berlińskie punkty rejestracji skupiają się całkowicie na rejestrowaniu zdarzeń i oprócz przyjmowania zgłoszeń od ofiar i świadków prowadzą również własne dochodzenia przestępstw, na przykład w mediach lub innych obszarach opinii publicznej.
Wszystkie instytucje wykorzystują własne formularze do zbierania ogólnych danych o zdarzeniach. Przy tym kładzie się nacisk na różne kwestie, a kategorie są tak rozmaite, że konsolidacja i zagregowana analiza danych jest obecnie utrudniona.
Nowe perspektywy dla jednolitego rejestrowania przypadków przemocy stwarza berlińska aplikacja antydyskryminacyjna (AnDi app), za pomocą której można bezpośrednio zgłaszać przypadki dyskryminacji i łatwo znaleźć odpowiednie oferty doradztwa i wsparcia.

Projekty – oprócz pracy doradczej i wspierającej – w znacznym stopniu przyczyniają się do podnoszenia świadomości społeczeństwa miejskiego na temat problemu przemocy wobec osób LGBTIQ*.

Projekty podnoszą świadomość na temat przemocy wobec osób LGBTIQ* w mediach, społeczeństwie i wśród mieszkanek i mieszkańców miast. Podczas gdy niektóre organizacje i projekty wykorzystują dane przede wszystkim do własnych sprawozdań z działalności, inne publikują ewaluacje w ramach komunikatów prasowych lub raportów publicznych.
Obecnie kwestią otwartą jest, czy i w jaki sposób organizacje społeczeństwa obywatelskiego będą mogły w przyszłości wymieniać anonimowe dane z organami ścigania. W przeszłości rutynowa wymiana danych umożliwiała koordynację w zakresie rejestracji przypadków i planowania działań prewencyjnych. Praktyka ta stoi obecnie pod znakiem zapytania ze względu na pewne aspekty ochrony danych osobowych.

Organizacje i projekty wspierają plan rozszerzenia dokumentacji społeczeństwa obywatelskiego dotyczącej wrogiej przemocy wobec osób LGBTIQ* i dostrzegają tu odpowiednie potrzeby. Do dalszych kroków niezbędne są nie tylko zasoby kadrowe, ale także odpowiednie kompetencje zawodowe.

Wszystkie organizacje i projekty postrzegają potencjał i potrzebę rozszerzenia oraz pogłębienia prac związanych z rejestracją i dokumentacją przemocy. Oprócz zasobów kadrowych do rejestrowania i oceny sprawozdań ze zgłaszanych przypadków potrzebne są też dodatkowe kompetencje, na przykład w celu poprawy gromadzenia, analizy statystycznej i wizualizacji danych.
Zwłaszcza w przypadku projektów dotyczących przeciwdziałania przemocy ze względu na rozległe zadania w zakresie doradztwa, wsparcia ofiar i zapobiegania przemocy niełatwo jest ustalić priorytety w zakresie gromadzenia i dokumentowania w taki sposób, w jaki byłoby to konieczne, aby dalej wzmacniać filar społeczeństwa obywatelskiego w zakresie informowania o przemocy wobec osób LGBTIQ* i optymalnie uzupełniać policyjne raporty o obrazie sytuacji.
Lepjsza koordynacja oraz współpraca berlińskich organizacji i projektów mogłaby pomóc w lepszym wykorzystaniu potencjału dokumentacji społeczeństwa obywatelskiego, rozdzielaniu zadań i łączeniu kompetencji.

TEMAT PRIORYTETOWY PRZEMOC NA TLE TRANSFOBICZNYM

Temat priorytetowy opowiada o doświadczeniach i skutkach doświadczania przemocy przez osoby trans, a także o formach radzenia sobie z nią. W ramach spektrum osób LGBTIQ, osoby trans* są dotknięte przemocą w jeszcze większym stopniu. Ponadto osoby trans* doświadczają również przemocy w specyficznych formach oraz w szczególnie wielu kontekstach i sytuacjach. Temat priorytetowy zbliża się do zjawiska wszechobecnego dla pokrzywdzonych na różne sposoby. Na podstawie 19 wywiadów jakościowych z ekspertkami/ekspertami i osobami pokrzywdzonymi z Berlina udokumentowano doświadczenia indywidualne i biograficzne. Standaryzowana ankieta, w której udział wzięło 141 osób, dostarcza informacji na temat form i rozpowszechnienia przemocy transfobicznej w Berlinie. Specjalna analiza przeprowadzonego przez Agencję Praw Podstawowych Unii Europejskiej badania na temat osób LGBTI, w którym wzięło udział 137 508 uczestników, w tym 16 119 z Niemiec, z czego 2 815 osób trans* z Niemiec, otwiera perspektywy porównania międzynarodowego i umiejscawia doświadczenie przemocy wobec osób trans* porównawczo w spektrum LGBTIQ*. Do tego cztery analizy gościnne w zwięzłej formie zajmują się nadrzędnymi aspektami przemocy transfobicznej.

Doświadczenie biograficzne i radzenie sobie z przemocą transfobiczną

Doświadczenia przemocy na tle transfobicznym

Przemoc transfobiczną trudno jest adekwatnie uchwycić za pomocą wąskiego pojęcia przemocy. Oprócz fizycznych i werbalnych aktów przemocy bardzo ważna jest również przemoc symboliczna i normatywna, polegająca na dewaluacji lub nieuznawaniu tożsamości płciowej.
Osoby dotknięte tym problemem w większości opisują przemoc i dyskryminację jako wszechobecną, integralną część bycia trans. Przemoc o podłożu transfobicznym jest wszechobecna i znormalizowana. Pokrzywdzeni bezustannie zmuszani są do mierzenia się z przemocą o podłożu transfobicznym. Respondenci/respondentki zgodnie opisują to jako niezwykle wyczerpujące i obciążające.
Trans* mężczyźni zgłaszają, że zmniejsza się ilość mizoginicznych napaści, im bardziej postrzegani są jako mężczyźni, ale wtedy zdarza się z kolei więcej napaści z komponentem homofobicznym.
Respondenci/respondentki przypisywali/przypisywały znacznie wyższy stopień doświadczania przemocy przez osoby trans* płci żeńskiej, ponieważ często są one szczególnie rozpoznawalne jako osoby trans*. Podobnie szczególnie często doświadczają przemocy osoby niebinarne, gdy trudno je zaklasyfikować w binarnych wizerunkach płci.
Osoby dotknięte wielokrotną dyskryminacją szczególnie często doświadczają przemocy. Poruszane są tu kwestie niemal wszechobecnego splotu seksizmu i transfobii, szczególnego doświadczenia przemocy przez osoby dotknięte transfobią i rasizmem, a także powiązań między klasizmem i transfobią. W tym ostatnim przypadku obie cechy często warunkują się nawzajem, na przykład gdy osoby trans* żyją w niepewnych warunkach socjalnych z powodu wykluczenia w edukacji i życiu zawodowym.

Miejsca i konteksty przemocy transfobicznej

Wielu/wiele respondentów/respondentek postrzega przestrzeń publiczną jako miejsce permanentnego zagrożenia. Dotyczy to w szczególności ulic, środków transportu publicznego oraz okolic dworców i przystanków, jak również okolic miejsc, w których znajdują się restauracje i kluby.
Szczególną przestrzeń jako kontekst zagrożenia zajmują środki transportu publicznego. Decydujące znaczenie mają takie aspekty jak względna bliskość fizyczna, ulotność mających tam miejsce spotkań, warunki przestrzenne i brak dróg ucieczki.
Przemoc transfobiczna w związkach odgrywa rolę zwłaszcza w kontekście coming outu osoby trans*. W sytuacji wspólnego mieszkania osoby, których to dotyczy, stają przed wyzwaniem, jakim jest brak własnej przestrzeni, do której mogłyby się schronić.
Liczni/liczne respondenci/respondentki zgłaszają przemoc na tle transfobicznym w rodzinie, z której pochodzą. Wiele osób dotkniętych tym problemem opisuje, że odrzucenie przez rodzinę ich tożsamości trans ma na nich głęboki wpływ, również w dłuższej perspektywie i po ew. separacji od rodziny pochodzenia.
Brak uwrażliwienia i profesjonalizacji w temacie transpłciowości w systemie opieki zdrowotnej często prowadzi do doświadczeń przemocy, na przykład gdy odmawia się pomocy medycznej, gdy osoby trans są uporczywie misgenderowane lub gdy transpłciowość jest patologizowana przez psychoterapeutów/psychoterapeutki.
Osoby dotknięte tym problemem często przypisują policji brak wrażliwości i profesjonalizmu, co może doprowadzać do brutalnych sytuacji, na przykład podczas kontroli tożsamości.
Często respondenci/respondentki wspominają o doświadczeniach przemocy transfobicznej w kontaktach z organami władzami; wielokrotnie prowadzą one do szczególnego poczucia bezbronności wobec państwa, nie zapewniającego im wystarczającej ochrony i wsparcia.
Doświadczenia przemocy w kontekście zawodowym zgłaszane są w wywiadach stosunkowo rzadko. Jednak złożone wyzwania, z którymi osoby trans* stykają się w codziennym życiu, skutkują niekorzystnymi dla nich biografiami zawodowymi. W konsekwencji osoby trans* są bardziej dotknięte przez niepewne warunki życia.

Formy przemocy transfobicznej

Bardzo często w wywiadach opisuje się transfobiczne zniewagi, groźby i celowe zastraszanie. Respondenci/respondentki rozumieją te napaści jako usankcjonowanie transgenderowych odchyleń od hegemonicznego, binarnego porządku płci. Często sprawcy/sprawczynie postrzegają siebie jako prawowitych obrońców/prawowite obrończynie tego porządku i czują się bezpiecznie lub uważają, że mają rację.
W wywiadach kilkakrotnie wspominano też o napaściach fizycznych, szczególnie często w środkach komunikacji miejskiej. Wspomina się również o prześladowaniu i stalkingu.
Respondenci/respondentki wielokrotnie opisują również przypadki przemocy o charakterze seksualnym – głównie w przestrzeni publicznej na ulicy lub w środkach komunikacji miejskiej. Ogólna seksualizacja transpłciowości lub zseksualizowane postrzeganie osób trans* wydaje się być powszechne wśród sprawców/sprawczyń, co w konsekwencji powoduje, że obniża się wśród sprawców/sprawczyń bariera psychiczna dla zseksualizowanych napaści.
Wiele z pytanych osób trans* stwierdza, że regularnie dotyka ich misgendering – czyli niewłaściwe adresowanie płci.

Radzenie sobie z przemocą transfobiczną

W radzeniu sobie z przemocą transfobiczną główną rolę odgrywają strategie samostanowienia, upodmiotowienia i aktywizmu. Wielu/wiele respondentów/respondentek angażuje się politycznie i społecznie (często, ale nie wyłącznie, na rzecz spraw osób trans*), inni/inne opisują, jak wyznaczają granice, niektórzy/niektóre ćwiczą sztuki walki i samoobrony.
Innym sposobem radzenia sobie jest uwidocznianie przemocy transfobicznej, na przykład poprzez zgłaszanie jej na policję, do punktów rejestrowania takich zajść, zorganizowanych przez społeczeństwo obywatelskie lub poprzez publikacje, na przykład w mediach społecznościowych.
Wielu/wiele respondentów/respondentek opisuje, że w zależności od sytuacji i kontekstu rozważają, jak bardzo chcą się uwidocznić jako osoby trans*, na przykład poprzez noszenie określonych ubrań w przestrzeni publicznej. Oznacza to również, że osoby, których to dotyczy, muszą rozważyć pomiędzy potrzebą bycia widocznym jako oni sami z jednej strony, a ryzykiem przemocy z drugiej.
Wielu/wiele respondentów/respondentek unika ponadto pewnych przestrzeni. Przykładem może być transport publiczny (zwłaszcza wieczorem i w nocy), okolice dworców i przystanków autobusowych, ciemne ulice, kluby nocne i restauracje bez wyraźnego związku z LGBTIQ*, a także niektóre dzielnice. Konkretne dzielnice różnią się w zależności od danej osoby. Szczególnie często wymienia się Neukölln, Wedding, Marzahn i Friedrichshain-Kreuzberg.
Wielu/wiele respondentów/respondentek opowiada o tym, że bronią się w obliczu konkretnych napaści. Chodzi też o to, by nie ustępować pola sprawcom/sprawczyniom. Jednocześnie wielu/wiele pokrzywdzonych obawia się, że opór doprowadzi do dalszej eskalacji.
Respondenci/respondentki podają tylko nieliczne sytuacje, w których interweniowały osoby postronne. Brak interwencji jest opisywany jako szczególnie obciążający, natomiast sytuacje, w których interweniowali przechodnie podkreślane są jako szczególnie pozytywne.

Wsparcie w przypadku przemocy na tle fransfobicznym

Wsparcie jest kwestią zasobów – z jednej strony dla osób udzielających wsparcia, z drugiej dla osób dotkniętych przemocą, które muszą aktywnie szukać wsparcia. Zasoby te są często niewystarczające w obliczu permanentnego napięcia, w jakim niejednokrotnie znajdują się osoby trans*.
Najbliższe otoczenie oraz różnie indywidualnie pojmowana „społeczność” to dla większości respondentów/respondentek pierwsze miejsca, do których można się zgłosić w poszukiwaniu pomocy. Wielu/wiele z nich opisuje, że aktywnie stworzyło dla siebie środowisko, które ich/je wspiera.
Ważną rolę odgrywają w wywiadach również poradnie. Przy czym zazwyczaj to nie przemoc jest powodem do korzystania z poradnictwa, lecz pojawia się jako temat dopiero w jego trakcie. W Berlinie istnieje niewiele ofert doradczych dla osób trans* i nie ma też doradztwa w zakresie przeciwdziałania przemocy, specjalizującego się wyłącznie w grupie docelowej osób trans*.
Kontakty z osobami do kontaktu dla osób LGBTIQ* w berlińskiej policji są również – w przeciwieństwie do kontaktów z policją w ogóle – zazwyczaj opisywane jako wspierające.
Wzmacniające doświadczenia odnotowano również w systemie opieki zdrowotnej i w sądownictwie w sytuacjach, gdy lekarze/lekarki, terapeuci/terapeutki, prawnicy/prawniczki i sędziowie zostali uprzednio uwrażliwieni i profesjonalnie przygotowani do kwestii transpłciowości.
Respondenci/respondentki opisują infrastrukturę i oferty dla osób trans* w Berlinie jako stosunkowo dobre w porównaniu z resztą Niemiec, ale widzą potrzebę ich rozbudowy i dalszego rozwoju.

Rozpowszechnienie oraz niezbadany obszar przemocy transfobicznej w Berlinie: wyniki standaryzowanego badania osób dotkniętych przemocą

Transpłciowość i przemoc to również w tęczowym Berlinie niemal bez wyjątku codzienne doświadczenia osób trans*. Kwestia przemocy na tle transfobicznym zajmuje więc w dużym stopniu zarówno jednostki jak i społeczności i ma bardzo bezpośrednie oraz natychmiastowe skutki w postaci ograniczonej swobody poruszania się i ograniczonego poczucia bezpieczeństwa.

Transfobia jest doświadczeniem codziennym: prawie wszyscy respondenci/respondentki doświadczyli/doświadczyły przemocy i dyskryminacji w różnych obszarach.
Przemocy transfobicznej prawie zawsze towarzyszy deprecjacja ze względu na inne cechy – zwłaszcza przemoc ze względu na płeć.
Przemoc transfobiczna to temat, który bardzo zajmuje osoby (potencjalnie) dotknięte tym problemem.
Osoby trans* w dużej mierze nie czują się w Berlinie bezpiecznie lub czują się bezpiecznie tylko w ograniczonym zakresie.
W związku z tym większość respondentów/respondentek nie porusza się po Berlinie swobodnie i bez obaw, tylko regularnie podejmuje środki ostrożności.

Tylko w ciągu ostatniego roku połowa badanych osób trans* była dotknięta przemocą, a dwie trzecie zgłosiło takie doświadczenia w ciągu ostatnich pięciu lat. Bycie zewnętrznie rozpoznawalnym jako trans* idzie w parze ze znacznie zwiększoną bezbronnością wobec zagrożeń. Osoby trans* doświadczają przemocy nie tylko w przestrzeni publicznej, ale także w instytucjach publicznych, takich jak urzędy.

Dwie trzecie badanych osób trans* (66 %) doświadczyło przemocy w ciągu ostatnich pięciu lat, prawie połowa (48,2 %) w ciągu ostatniego roku.
Osoby, które są zewnętrznie rozpoznawalne jako osoby trans*, doświadczają przemocy nieproporcjonalnie częściej.
Najczęściej relacjonuje się o werbalnych i symbolicznych formach przemocy.
Miejsca publiczne, takie jak ulice czy środki transportu publicznego, gdzie regularnie dochodzi do przelotnych spotkań pomiędzy ludźmi sobie obcymi, charakteryzują się szczególnym brakiem bezpieczeństwa dla osób trans*.
Placówki służby zdrowia, obiekty rekreacyjne, a także instytucje i urzędy publiczne to także miejsca, które ponad połowa badanych wskazała jako miejsca dyskryminacji i przemocy.
61,7 proc. respondentów/respondentek stwierdziło, że częściej lub rzadziej doświadczyli napaści w mediach społecznościowych – 10,6 proc. bardzo często, kolejne 6,4 proc. często.

W zdecydowanej większości przypadków transfobiczne podłoże napaści wyrażane jest bardzo otwarcie, na przykład poprzez odpowiednie wyzwiska lub zniewagi. Jednak świadkowie i osoby postronne bardzo rzadko oferują ofiarom przemocy pomoc lub wsparcie.

Napaści na tle transfobicznym są w większości przypadków popełniane przez mężczyzn, którzy wcześniej nie byli znani ofiarom.
Ofiary najczęściej były zdania, że motywacją sprawców/sprawczyń była transfobia, ponieważ same były wyraźnie rozpoznawalne jako osoby trans* (75,3 %) lub dlatego, że sprawcy/sprawczynie wypowiadali transfobiczne zniewagi lub wyzwiska (74,2 %)
Połowa respondentów/respondentek stwierdziła, że oprócz wrogości wobec osób trans, w zdarzeniu, którego doświadczyły, odegrały rolę inne motywacje odnoszące się do ich grupy. Najczęstszymi z nich były seksizm lub homofobia.
Chociaż w prawie dwóch trzecich (61,3 %) zgłoszonych incydentów przemocy obecne były osoby niezaangażowane, ofiary tylko w kilku przypadkach (7 %) doświadczyły pomocy lub solidarności ze strony przechodniów.

Kręgi przyjaciół, partnerzy i partnerki oraz społeczności wykonują dużą część pracy opiekuńczej niezbędnej do radzenia sobie z doświadczeniami przemocy. Ale ponadto badane osoby trans* w niemałym stopniu składały także doniesienia do berlińskiej policji. Oprócz osób do kontaktu z policji ds. osób LGBTIQ*, znane są powszechnie przede wszystkim ośrodki doradcze społeczeństwa obywatelskiego, wykorzystywane przez osoby dotknięte przemocą.

Większość osób dotkniętych przemocą mówi o doświadczeniach przemocy transfobicznej w najbliższym otoczeniu społecznym, najczęściej w kręgu znajomych (76,3 %) lub z partnerem/partnerką (41,9 %).
13 % respondentów/respondentek dotkniętych incydentami przemocy zgłosiło doniesienie na policję.
Doświadczenia ze składaniem doniesienia na policję są różne. Połowa badanych stwierdziła, że policja rozumiała transfobiczne powody przestępstwa, 41,7 % stwierdziło, że miało poczucie, iż złożenie doniesienia po fakcie ma sens.
Prawie połowa respondentów/respondentek (47,5 %) stwierdziła, że zna osoby kontaktowe ds. osób LGBTIQ* w berlińskiej policji.
Społecznościowe placówki doradcze znane są wielu osobom dotkniętym problemem przemocy, zwłaszcza projekty QueerLeben (76,4 %), Sonntagsclub (65,2 %), TrIQ (60,3 %) i LesMigraS (55,3 %). Około jedna czwarta pokrzywdzonych (23,7 %) zgłosiła już raz zdarzenie do poradni.

Transfobia w Niemczech: specjalna analiza badania dot. osób LGBTI Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej

Badanie na temat LGBTI Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej jest głównym źródłem oceny przemocy wobec osób LGBTIQ* w krajach członkowskich Unii Europejskiej. W ostatniej edycji badania wzięło udział prawie 3000 osób trans* z Niemiec. Osoby trans* z Niemiec częściej zgłaszają, że występują otwarcie, ale w żadnym wypadku nie są mniej dotknięte przemocą niż średnia UE. Są też dotknięci przemocą znacznie częściej niż przeciętnie osoby LGBTIQ*.

Osoby trans* w Niemczech, z którymi przeprowadzono ankietę, relacjonują w podobnym stopniu o dyskryminacji, nękaniu i przemocy wobec osób trans* jak respondenci/respondentki w UE.
Wskaźnik 51,2 % osób trans*, które „bardzo otwarcie” lub „dość otwarcie” pokazują się jako takie, jest znacznie wyższy niż średnia UE (40 %).
66,4 % osób trans* w Niemczech, z którymi przeprowadzono ankietę, stwierdziło, że w ciągu minionego roku doświadczyło dyskryminacji. 69,2 % z nich stwierdziło, że było nękanych w ciągu ostatnich pięciu lat. 35,2 % doświadczyło w ostatnich pięciu latach przemocy fizycznej lub seksualnej. Osoby trans* są również dotknięte dyskryminacją i nienawiścią w stopniu ponadprzeciętnym w porównaniu z innymi podgrupami spektrum LGBTIQ*.
W 5-letnim badaniu częstotliwości występowania fizycznych i seksualnych napaści na osoby trans* występują tylko niewielkie różnice w porównaniu poszczególnych podgrup: dotyczy to 34,6 % kobiet trans*, 32,6 % mężczyzn trans* i 33,3 % osób niebinarnych. Jeszcze bardziej dotknięta przemocą była tylko podgrupa respondentów zidentyfikowanych jako genderqueer, genderfluid, agender lub polygender – 40,5 %.
86,9 % zidentyfikowanych sprawców/sprawczyń przemocy transfobicznej to mężczyźni. W mniej więcej równych proporcjach dopuszczają się przemocy w pojedynkę lub w grupach. W większości przypadków (55,6 %) sprawca/sprawczyni (sprawcy/sprawczynie) i ofiara (ofiary) nie znają się.
Większość fizycznych lub seksualnych napaści na osoby trans* ma miejsce w miejscach publicznych, na przykład na ulicach, placach, w parkach lub innych miejscach publicznych (48,0 %) albo w środkach transportu publicznego (18,7 %).

Wiele osób trans, z którymi przeprowadzono wywiady w Niemczech, dostrzega w ostatnich latach wzrost przemocy na tle transfobicznym. Tylko niewielki odsetek zgłasza czyny karalne na policję – jednak wraz z rosnącą powagą incydentów wzrasta również wskaźnik zgłoszeń. W okresie przeprowadzania badania w 2019 roku zdecydowana większość osób trans, które wzięly udział w ankiecie w Niemczech, nie dostrzegała skutecznego zwalczania wrogości wobec osób LGBTIQ* przez instytucje publiczne.

Tylko niewielki odsetek pokrzywdzonych zgłasza incydenty transfobiczne na policję lub do innych instytucji – w przypadku napaści seksualnych lub fizycznych było to 19,5 %, w przypadku gróźb 10,4 %, w przypadku dyskryminacji 9,6 %.
42,7 % badanych osób trans* dostrzega wzrost przemocy na tle transfobicznym w ciągu ostatnich pięciu lat – tylko niewielka część (15,9 %) widzi spadek takich incydentów w Niemczech.
Trzy czwarte badanych osób trans* (75,2 %) nie wierzy, że rząd w Niemczech skutecznie zwalcza uprzedzenia i nietolerancję wobec osób LGBTIQ*.